Τι είναι η κορτιζόλη ή αλλιώς "ορμόνη του στρες";
Η κορτιζόλη, που συχνά αναφέρεται ως "ορμόνη του στρες", παίζει καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Ενώ συνήθως συνδέεται με το στρες και το άγχος, η κορτιζόλη εξυπηρετεί βασικές ζωτικές λειτουργίες στην καθημερινή μας ζωή και είναι απαραίτητη για την επιβίωσή μας. Στο άρθρο αυτό θα γνωρίσουμε λίγο καλύτερα την ορμόνη αυτή, όπως το πότε αυξάνεται, τι συμπτώματα προκαλεί η αύξησή της και πώς αντιμετωπίζουμε την κατάσταση αυτή.
Τι είναι η κορτιζόλη;
Η κορτιζόλη είναι μια στεροειδής ορμόνη που παράγεται από τα επινεφρίδια, τα οποία βρίσκονται στην κορυφή κάθε νεφρού. Αποτελεί μέρος του ενδοκρινικού συστήματος του σώματος, ενός πολύπλοκου δικτύου αδένων που απελευθερώνουν ορμόνες για τη ρύθμιση διαφόρων σωματικών λειτουργιών. Η κορτιζόλη απελευθερώνεται για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών και σε μεγαλύτερη ποσότητα ως απάντηση στο στρες, γνωστή και ως αντίδραση μάχης ή φυγής (fight or flight).
Τι αυξάνει την έκκριση κορτιζόλης;
Η έκκριση κορτιζόλης ρυθμίζεται κυρίως από τον άξονα Υποθάλαμος-Υπόφυση-Επινεφρίδια (YYE), ένα πολύπλοκο ορμονικό σύστημα που ανταποκρίνεται σε διάφορους φυσιολογικούς και ψυχολογικούς παράγοντες.
Σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνονται αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης:
- Στρες: Η κορτιζόλη αναφέρεται συχνά ως η "ορμόνη του στρες", επειδή η έκκρισή της αυξάνεται ως απόκριση σε στρεσογόνους παράγοντες, είτε αυτοί είναι φυσικοί (π.χ. τραυματισμός, ασθένεια) είτε ψυχολογικοί (π.χ. εργασιακό στρες, συναισθηματική δυσφορία). Όταν αντιλαμβάνεστε μια απειλή ή έναν στρεσογόνο παράγοντα, το σώμα σας απελευθερώνει κορτιζόλη για να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε την κατάσταση αυτή
- Άσκηση: Η σωματική δραστηριότητα, ιδιαίτερα η έντονη και παρατεταμένη άσκηση, προκαλεί αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης. Αυτό αποτελεί μέρος της φυσικής αντίδρασης του σώματος για την παροχή ενέργειας και τη μείωση της φλεγμονής κατά τη διάρκεια της άσκησης
- Χαμηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα: Όταν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα πέφτουν, όπως μεταξύ των γευμάτων ή κατά τη διάρκεια της νηστείας, απελευθερώνεται κορτιζόλη για να παραχθεί γλυκόζη από αποθηκευμένες πηγές (γλυκογόνο στο ήπαρ και τους μυς) και να επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα το σάκχαρο
- Φλεγμονή και ασθένεια: Η κορτιζόλη εμπλέκεται στην ανοσολογική απόκριση του οργανισμού. Οι φλεγμονές και οι λοιμώξεις διεγείρουν την απελευθέρωση κορτιζόλης για να βοηθήσουν στη ρύθμιση της ανοσολογικής απόκρισης και στη μείωση της φλεγμονής
- Κύκλος ύπνου-αφύπνισης: Τα επίπεδα κορτιζόλης ακολουθούν ένα ημερήσιο (καθημερινό) μοτίβο, με τα υψηλότερα επίπεδα να εμφανίζονται συνήθως το πρωί για να σας βοηθήσουν να ξυπνήσετε και να σας δώσουν ενέργεια για την ημέρα. Μειώνεται σταδιακά κατά τη διάρκεια της ημέρας και φτάνει στο χαμηλότερο σημείο της τη νύχτα
- Κορτικοστεροειδή φάρμακα: Ουσιαστικά πρόκειται για συνθετικές μορφές κορτιζόλης (πχ πρεδνιζολόνη) που λαμβάνονται σε ποικίλες περιπτώσεις (αλλεργία, αυτοάνοσα, κλπ), εκμεταλλευόμενοι τις δράσεις της κορτιζόλης (αντιφλεγμονώδης, αποιδηματική, κλπ). Δεδομένου ότι υπερκαλύπτονται έτσι τα αναγκαία επίπεδα της κορτιζόλης για την επιβίωση, η παρατεταμένη ή σε υψηλές δόσεις χρήση αυτών των φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε πιθανές παρενέργειες και καταστολή της ενδογενούς παραγωγής κορτιζόλης
- Καφεΐνη: Η κατανάλωση ουσιών που περιέχουν καφεΐνη, όπως ο καφές και τα ενεργειακά ποτά, μπορεί να αυξήσει προσωρινά τα επίπεδα κορτιζόλης, ιδίως σε ευαίσθητα άτομα ή όταν καταναλώνονται σε υπερβολική ποσότητα
- Συναισθηματικοί παράγοντες: Τα έντονα συναισθήματα, το άγχος και η κατάθλιψη μπορούν να επηρεάσουν την έκκριση κορτιζόλης. Το χρόνιο ψυχολογικό στρες μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένη αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης
- Αλκοόλ και ναρκωτικά: Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και ορισμένα ναρκωτικά μπορεί να διαταράξουν τον άξονα YYE και να οδηγήσουν σε μη φυσιολογική έκκριση κορτιζόλης
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η έκκριση κορτιζόλης είναι μια πολύπλοκη και αυστηρά ρυθμιζόμενη διαδικασία και τόσο τα ανεπαρκή όσο και τα υπερβολικά επίπεδα κορτιζόλης μπορούν να έχουν επιζήμιες επιπτώσεις στην υγεία. Τα σταθερά υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μπορούν να συμβάλουν σε διάφορα προβλήματα υγείας, όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και μεταβολικά προβλήματα. Εάν υποψιάζεστε ότι έχετε μη φυσιολογικά επίπεδα κορτιζόλης ή συναφή προβλήματα υγείας, είναι απαραίτητο να συμβουλευτείτε έναν ενδοκρινολόγο για αξιολόγηση και καθοδήγηση.
Ποια είναι τα συμπτώματα της υψηλής κορτιζόλης;
Τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης, αναλόγως των επιπέδων, μπορούν να προκαλέσουν από ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων ποικίλης βαρύτητας έως και το σύνδρομο Cushing, ένας συνδυασμός κλινικών και εργαστηριακών συμπτωμάτων. Ορισμένα συνήθη κλινικά συμπτώματα των υψηλών τιμών κορτιζόλης περιλαμβάνουν:
- Αύξηση σωματικού βάρους: Η αύξηση του βάρους, με χαρακτηριστικό τη συσσώρευση λίπους γύρω από την κοιλιά και το πρόσωπο (moon face) και παράλληλη λέπτυνση των άκρων, είναι κλασικό σύμπτωμα του συνδρόμου Cushing. Αυτό συμβαίνει επειδή η κορτιζόλη προωθεί την ανακατανομή του λίπους σε αυτές τις περιοχές
- Μυϊκή αδυναμία: Η υψηλή κορτιζόλη μπορεί να οδηγήσει σε μυϊκή αδυναμία, ιδίως στους μηρούς και τα χέρια. Οι ασθενείς μπορεί να δυσκολεύονται να σηκωθούν από καθιστή θέση, να ανέβουν σκάλα ή να σηκώσουν αντικείμενα
- Αλλαγές στο δέρμα: Τα δερματικά προβλήματα είναι συχνά, συμπεριλαμβανομένης της λέπτυνσης του δέρματος, των εύκολων μελανιών, της εμφάνισης ακμής, της αυξημένης τριχοφυίας και της ανάπτυξης μωβ ή ροζ ραγάδων στην κοιλιά
- Αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά: Η υψηλή κορτιζόλη μπορεί να επηρεάσει τη διάθεση και τη γνωστική λειτουργία, οδηγώντας σε ευερεθιστότητα, άγχος, κατάθλιψη και δυσκολία συγκέντρωσης.
- Κόπωση: Ενώ η κορτιζόλη συνδέεται συχνά με το στρες και την εγρήγορση, τα υπερβολικά επίπεδα μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε κόπωση και μυϊκή αδυναμία
- Καμπούρα βουβαλιού: Ορισμένα άτομα με σύνδρομο Cushing αναπτύσσουν μια καμπούρα λίπους μεταξύ των ώμων, γνωστή ως "βουβάλειος ύβος"
- Υψηλή αρτηριακή πίεση: Η κορτιζόλη μπορεί να αυξήσει την αρτηριακή πίεση, οδηγώντας σε υπέρταση. Αυτό είναι βασική ανεπιθύμητη ενέργεια, καθώς η παρατεταμένη υψηλή αρτηριακή πίεση μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων
- Οστεοπόρωση: Τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια οστικής πυκνότητας και οστεοπόρωση, αυξάνοντας τον κίνδυνο καταγμάτων
- Διαταραχές εμμηνορρυσιακού κύκλου: Οι γυναίκες με σύνδρομο Cushing μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές της περιόδου ή ακόμη και αμηνόρροια (απουσία εμμήνου ρύσεως).
- Αντίσταση στην ινσουλίνη: Η κορτιζόλη μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα της ινσουλίνης να ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, οδηγώντας ενδεχομένως σε αντίσταση στην ινσουλίνη και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης / απορρύθμισης Σακχαρώδη Διαβήτη
- Αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα: Η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να καταστείλει το ανοσοποιητικό σύστημα, καθιστώντας τα άτομα πιο ευάλωτα στις λοιμώξεις
Είναι σημαντικό ωστόσο να σημειωθεί ότι αυτά τα συμπτώματα δύναται να οφείλονται σε άλλες ιατρικές παθήσεις, επομένως η ενδελεχής αξιολόγηση από έναν ενδοκρινολόγο είναι απαραίτητη για τη διάγνωση της υποκείμενης αιτίας.
Τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να οφείλονται σε διάφορες αιτίες, συμπεριλαμβανομένων των μορφωμάτων των επινεφριδίων ή της υπόφυσης, ως αποτέλεσμα κάποιας νεοπλασίας/κακοήθειας ή της χρήσης κορτικοστεροειδών φαρμάκων.
Αντιμετώπιση υψηλής κορτιζόλης
Η θεραπεία των υψηλών επιπέδων κορτιζόλης εξαρτάται από την υποκείμενη αιτία. Υπάρχουν διάφορες πιθανές αιτίες υπερέκκρισης κορτιζόλης και οι αντίστοιχες θεραπευτικές επιλογές, που πάντα εξατομικεύονται αναλόγως αιτίας και του εκάστοτε ασθενή. Σε γενικές γραμμές, οι θεραπευτικές επιλογές είναι:
- Χειρουργική αφαίρεση του επινεφριδίου
Σε περιπτώσεις συνδρόμου Cushing ή υπερκορτιζολαιμίας με συνοδά συμπτώματα, που αποδίδονται σε μορφώματα των επινεφριδίων (π.χ. αδενώματα ή σπανιότερα κακοήθειες των επινεφριδίων), η χειρουργική αφαίρεση του επινεφριδίου αποτελεί βασική θεραπευτική επιλογή. Αυτό συνήθως γίνεται με ελάχιστα επεμβατικές λαπαροσκοπικές τεχνικές, οι οποίες έχουν ταχύτερους χρόνους ανάρρωσης, εφόσον δεν υπάρχει αντένδειξη με βάση το μέγεθος του επινεφριδίου και την εκάστοτε περίπτωση. Πιθανώς μετεγχειρητικά να χρειαστεί να λάβει ο ασθενής κορτικοστεροειδή για κάποιο χρονικό διάστημα ή εφόρου ζωής σε περίπτωση αφαίρεσης και των δύο επινεφριδίων
- Χειρουργική αφαίρεση του αδενώματος της υπόφυσης
Εάν η περίσσεια κορτιζόλης αποδίδεται σε αδένωμα της υπόφυσης (Νόσος Cushing), η διασφηνοειδική χειρουργική αφαίρεση του όγκου από νευροχειρουργό αποτελεί την πρωταρχική θεραπεία που μπορεί να εξασφαλίσει ίαση
- Ακτινοθεραπεία
Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να συνιστάται ακτινοθεραπεία μετά τη χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπιση του υπολειπόμενου ιστού του όγκου ή σε περίπτωση που η χειρουργική επέμβαση δεν είναι δυνατή. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (SRS) ή συμβατική ακτινοθεραπεία
- Φαρμακευτική αγωγή
Η φαρμακευτική αγωγή είναι σημαντικό όπλο στη φαρέτρα του ενδοκρινολόγου. Προεγχειρητικά, μετεγχειρητικά σε περιπτώσεις εμμονής ή εάν η χειρουργική επέμβαση δεν αποτελεί επιλογή, μπορεί να συνταγογραφηθεί φαρμακευτική αγωγή για τη μείωση των επιπέδων κορτιζόλης και των συνοδών συμπτωμάτων. Τέτοιες συχνές επιλογές είναι η μετυραπόνη, η πασιρεοτίδη, η οσιλοδροστάτη, η κετοκοναζόλη, η ετομιδάτη, η μιτοτάνη, κ.α.
- Τροποποιήσεις του τρόπου ζωής
Σε περιπτώσεις μη παθολογικών αιτιών, η τροποποίηση του τρόπου ζωής μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση των επιπέδων κορτιζόλης
Συνοπτικά, η κορτιζόλη είναι μια μοναδική ορμόνη που παίζει πολύπλευρο ρόλο στο σώμα μας. Ενώ είναι ζωτικής σημασίας για την αντίδραση στο στρες και τη ρύθμιση διαφόρων φυσιολογικών διεργασιών, η διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων κορτιζόλης είναι απαραίτητη. Το χρόνιο στρες και οι επίμονες ανισορροπίες της κορτιζόλης μπορούν να οδηγήσουν σε πλήθος προβλημάτων υγείας, υπογραμμίζοντας τη σημασία τεχνικών διαχείρισης του στρες, όπως η άσκηση, ο διαλογισμός και ένας ισορροπημένος τρόπος ζωής. Η κατανόηση της κορτιζόλης μπορεί να μας βοηθήσει να εκτιμήσουμε τη σημασία της στη ζωή μας και να λάβουμε μέτρα για να διασφαλίσουμε ότι παραμένει σε αρμονία με τη συνολική μας ευημερία.
- https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22187-cortisol
- https://www.healthdirect.gov.au/the-role-of-cortisol-in-the-body