Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1: Πώς αντιμετωπίζεται;

Ξυγωνάκης Χρήστος MD, MSc

Παθολόγος, Διαβητολόγος

08 Μαϊ 2024

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα χρόνιο νόσημα που πλήττει περισσότερους από 450 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και σύμφωνα με τα προβλεπτικά στατιστικά μοντέλα αναμένεται αύξηση του αριθμού των πασχόντων τις επόμενες δεκαετίες. Εκδηλώνεται με διάφορους φαινοτύπους που ερμηνεύονται από διαφορετική αιτιοπαθοφυσιολογία. Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 αφορά το 5 - 10% των ασθενών με διαβήτη και παλαιότερα ονομαζόταν ινσουλινοεξαρτώμενος διαβήτης ή νεανικός διαβήτης, γιατί συνήθως εκδηλώνεται στην παιδική ηλικία και στην εφηβεία, χωρίς ωστόσο να αποκλείεται η εμφάνιση του και στην ενήλικη ζωή.

Τι είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1;

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 (ΣΔ1) είναι ένα αυτοάνοσο μεταβολικό νόσημα στο οποίο είναι επηρεασμένη η ικανότητα του οργανισμού να ρυθμίζει τα επίπεδα του σακχάρου (γλυκόζης) στο αίμα. Η κατάσταση αυτή προκύπτει όταν το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται εναντίον του εαυτού του, καταστρέφοντας τα β-κύτταρα του παγκρέατος που φυσιολογικά παράγουν ινσουλίνη. Η ινσουλίνη είναι μία εξαιρετικά σημαντική ορμόνη για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού καθώς επιτρέπει στα κύτταρα να απορροφούν γλυκόζη από την κυκλοφορία του αίματος, παρέχοντας την απαραίτητη ενέργεια για την εύρυθμη λειτουργία τους. Χωρίς επάρκεια σε ινσουλίνη, η γλυκόζη συσσωρεύεται στο αίμα, με αποτέλεσμα τα υψηλά επίπεδα σακχάρου.

Ποιες είναι οι αιτίες του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1;

Η ακριβής αιτιοπαθογένεια του ΣΔ1 δεν είναι πλήρως κατανοητή, αλλά πιστεύεται ότι οφείλεται σε συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Ακολουθούν οι κύριες αιτίες και οι παράγοντες που φαίνεται ότι συμβάλλουν στην εκδήλωση του ΣΔ1:

• Γενετική προδιάθεση

Τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό ΣΔ1 έχουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Πέρα όμως από την κληρονομικότητα, η νόσος έχει ισχυρή συσχέτιση με πολυμορφισμούς κυρίως HLA γονιδίων και με την παρουσία άλλων γονιδίων που συνδέονται με αυξημένη πιθανότητα εκδήλωσης αυτοάνοσων νοσημάτων.

• Αυτοάνοση αντίδραση

Ο ρόλος του ανοσοποιητικού συστήματος στον ΣΔ1 είναι πολύ σημαντικός καθώς φαίνεται ότι ο οργανισμός αναγνωρίζει λανθασμένα τα β-κύτταρα του παγκρέατος, που παράγουν ινσουλίνη, ως ξένους εισβολείς και εξαπολύει αυτοάνοση επίθεση εναντίον τους. Δείκτες του μηχανισμού αυτοάνοσης αντίδρασης αποτελεί η ανίχνευση αυτοαντισωμάτων στον ορό των ασθενών όπως τα αντισώματα έναντι των νησιδιακών κυττάρων, έναντι της ινσουλίνης, έναντι της γλουταμικής αποκαρβοξυλάσης και έναντι τυροσινοφωσφατάσης. Το ακριβές αίτιο της αυτοάνοσης αντίδρασης βρίσκεται ακόμη υπό διερεύνηση, αλλά φαίνεται ότι μπορεί να σχετίζεται με ιογενείς λοιμώξεις, περιβαλλοντικούς (τοξίνες, διατροφικούς παράγοντες) και περιγεννητικούς παράγοντες που διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα και πυροδοτούν την αυτοάνοση αντίδραση.

Ποια είναι τα συμπτώματα του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1;

Ο ΣΔ1 μπορεί να εκδηλωθεί με ένα μεγάλο εύρος συμπτωμάτων, τα οποία συχνά αναπτύσσονται σχετικά γρήγορα, σε διάστημα ημερών ή εβδομάδων. Τα συμπτώματα είναι αποτέλεσμα των αυξημένων επιπέδων σακχάρου στο αίμα και της αδυναμίας του οργανισμού να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά τη γλυκόζη λόγω έλλειψης ινσουλίνης.

Τα πιο συχνά συμπτώματα πριν τη διάγνωση του διαβήτη είναι:

• Συχνή ούρηση (πολυουρία): Τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα οδηγούν σε αυξημένη διούρηση, καθώς οι νεφροί προσπαθούν με αυτό τον τρόπο να αποβάλλουν την περίσσεια γλυκόζης από τον οργανισμό
• Υπερβολική δίψα (πολυδιψία): Τα άτομα με διαβήτη εμφανίζουν συχνά υπερβολική δίψα και ξηροστομία διότι ο οργανισμός προσπαθεί να αποβάλλει την περίσσεια σακχάρου στην κυκλοφορία του αίματος μέσω της αυξημένης διούρησης
• Αυξημένη πείνα (πολυφαγία): Τα άτομα με διαβήτη τρώνε περισσότερο, διότι τα κύτταρα του σώματος δεν μπορούν να λάβουν τη γλυκόζη που χρειάζονται για ενέργεια
• Ανεξήγητη απώλεια βάρους: Καθώς το σώμα διασπά το λίπος και τους μύες του σώματος για να αντλήσει ενέργεια λόγω της αδυναμίας πρόσληψης γλυκόζης, μπορεί να εμφανιστεί ανεξήγητη απώλεια βάρους, ακόμη και αν το άτομο τρώει περισσότερο
• Διαβητική κετοξέωση: Σε κάποιους ασθενείς πριν τη διάγνωση του ΣΔ1 ή σε ασθενείς με κακή ρύθμιση και υπό συγκεκριμένες συνθήκες, μπορεί να παρουσιαστεί διαβητική κετοξέωση. Η διαβητική κετοξέωση είναι μία εξαιρετικά επείγουσα κατάσταση που απαιτεί νοσηλεία στο νοσοκομείο και εκδηλώνεται με τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν (πολυουρία, πολυδιψία, ξηροστομία), ταχύπνοια, ναυτία, εμέτους και έντονη καταβολή και υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα
• Κόπωση: Η επίμονη κόπωση και η αδυναμία είναι συνήθη, καθώς τα κύτταρα στερούνται την ενέργεια που χρειάζονται
• Θολή όραση: Τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα μπορεί να οδηγήσουν σε αλλαγές στο σχήμα του φακού του ματιού, προκαλώντας θολή όραση
• Ευερεθιστότητα και αλλαγές στη διάθεση: Οι διακυμάνσεις στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα μπορεί να επηρεάσουν τη διάθεση και να οδηγήσουν σε ευερεθιστότητα και εναλλαγές της διάθεσης
• Συχνές λοιμώξεις: Τα άτομα με κακή ρύθμιση του διαβήτη μπορεί να είναι πιο επιρρεπή σε λοιμώξεις
• Πληγές που επουλώνονται αργά: Το υψηλό σάκχαρο στο αίμα μπορεί να εμποδίσει την ικανότητα του σώματος να επουλώνει τις πληγές

Ποια είναι η αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1;

Καθώς τα άτομα με ΣΔ1 παράγουν ελάχιστη ή μηδενική ποσότητα ινσουλίνης, η θεραπεία αποσκοπεί στην αποκατάσταση των επιπέδων ινσουλίνης στον οργανισμό και αυτό επιτυγχάνεται με εξωγενή χορήγηση ινσουλίνης. Ο στόχος της θεραπείας είναι η διατήρηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα εντός ενός εύρους - στόχου για την πρόληψη τόσο των βραχυπρόθεσμων όσο και των μακροπρόθεσμων επιπλοκών. Ακολουθούν τα βασικά στοιχεία του θεραπευτικού πλάνου διαχείρισης ατόμων με ΣΔ1:

• Ινσουλινοθεραπεία

Η ινσουλίνη χορηγείται καθημερινά μέσω πολλαπλών ενέσεων ή μέσω αντλίας ινσουλίνης. Οι αντλίες ινσουλίνης είναι μικρές συσκευές που τοποθετούνται πάνω στο δέρμα και επιτρέπουν τη συνεχή χορήγηση ινσουλίνης μέσω ενός υποδόριου καθετήρα. Η επιλογή του τύπου ινσουλίνης, της δοσολογίας και της μεθόδου χορήγησης ποικίλλει ανάλογα με τις ατομικές ανάγκες και προτιμήσεις. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ινσουλίνης όπως υπερταχείας, ταχείας, ενδιάμεσης και μακράς δράσης και χορηγείται ένας συνδυασμός αυτών με σκοπό να επιτυγχάνεται μίμηση της φυσιολογικής έκκρισης ινσουλίνης από τον οργανισμό.

• Παρακολούθηση του σακχάρου στο αίμα

Η τακτική παρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα είναι απαραίτητη για την προσαρμογή των δόσεων ινσουλίνης και τη διατήρηση του γλυκαιμικού ελέγχου. Αυτό γίνεται με μετρητές σακχάρου είτε με συσκευές συνεχούς καταγραφής (CGM) που είναι μικροσκοπικοί αισθητήρες που τοποθετούνται στο χέρι ή στην κοιλιά και καταγράφουν τα επίπεδα γλυκόζης καθόλη τη διάρκεια του 24ωρου σε πραγματικό χρόνο.

• Προγραμματισμός γευμάτων

Τα άτομα με ΣΔ1 πρέπει να προγραμματίζουν προσεκτικά τα γεύματά τους και να υπολογίζουν σωστά τη δόση της ινσουλίνης που χρειάζονται ανάλογα με την ποσότητα των υδατανθράκων (κυρίως), των πρωτεϊνών και του λίπους που περιέχεται στο γεύμα τους. Η παρακολούθηση και καθοδήγηση από εξειδικευμένους διατροφολόγους μπορεί να βοηθήσει στον σκοπό αυτό.

• Σωματική δραστηριότητα

Η τακτική φυσική δραστηριότητα είναι σημαντική για τη συνολική υγεία και μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση του ελέγχου του σακχάρου. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τροποποιείται η δόση της ινσουλίνης πριν ή και μετά την άσκηση προκειμένου να αποφευχθεί η υπογλυκαιμία κατά τη διάρκεια ή μετά από αυτήν.

• Διαχείριση της υπογλυκαιμίας και της υπεργλυκαιμίας

Τα άτομα με ΣΔ1 πρέπει να είναι προετοιμασμένα να διαχειρίζονται τόσο τα επεισόδια χαμηλού όσο και υψηλού σακχάρου στο αίμα. Η αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας περιλαμβάνει την άμεση κατανάλωση υδατανθράκων ταχείας δράσης, ενώ η υπεργλυκαιμία απαιτεί προσαρμογή των δόσεων ινσουλίνης.

• Τακτική ιατρική παρακολούθηση

Οι τακτικές επισκέψεις στον θεράποντα ιατρό είναι απαραίτητες για την παρακολούθηση της συνολικής υγείας και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας αλλά και για την πρόληψη των επιπλοκών του.

• Ψυχοκοινωνική υποστήριξη

Η διαχείριση του ΣΔ1 αποτελεί συναισθηματική πρόκληση. Η συμβουλευτική ψυχοκοινωνική υποστήριξη και η συμμετοχή σε συλλόγους ατόμων με διαβήτη μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να αντιμετωπίσουν τις συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει ο διαβήτης στη ζωή τους.

Ποιες είναι οι επιπλοκές του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1;

Οι επιπλοκές του ΣΔ1 μπορεί να είναι σοβαρές, επηρεάζοντας την υγεία ενός ατόμου και η σωστή ρύθμιση του είναι απαραίτητη για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισής τους. Οι πιο σημαντικές είναι:

• Καρδιαγγειακή νόσος: Ο ΣΔ1 αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων όπως η στεφανιαία νόσος και το αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια καθώς τα αυξημένα επίπεδα σακχάρου βλάπτουν τα αγγεία και προάγουν την αθηροσκλήρωση
• Νευροπάθεια: Τα παρατεταμένα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα μπορεί να οδηγήσουν σε βλάβη των νεύρων με συμπτώματα όπως πόνο, αιμωδίες, καυσαλγίες στα άκρα, ορθοστατική υπόταση, γαστρεντερικές διαταραχές
• Νεφροπάθεια: Ο αρρύθμιστος διαβήτης αυξάνει την πιθανότητα βλάβης των νεφρών, οδηγώντας κάποιους ασθενείς σε χρόνια νεφρική ανεπάρκεια και για αυτό η καλή ρύθμιση του διαβήτη και της υπέρτασης, που συχνά συνοδεύει τον διαβήτη, είναι απαραίτητες για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης διαβητικής νεφροπάθειας
• Αμφιβληστροειδοπάθεια: Τα αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα μπορεί να βλάψουν τα αιμοφόρα αγγεία στον αμφιβληστροειδή, οδηγώντας δυνητικά σε διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, μια κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της όρασης έως και τύφλωση
• Διαβητικά έλκη και περιφερική αρτηριακή νόσος: Η κακή κυκλοφορία και η βλάβη των νεύρων μπορεί να οδηγήσουν σε προβλήματα στα κάτω άκρα, συμπεριλαμβανομένων των ελκών και των λοιμώξεων. Σε σοβαρές περιπτώσεις, οι ασθενείς μπορεί να οδηγηθούν ακόμα και σε ακρωτηριασμό άκρων
• Συχνές λοιμώξεις: Τα άτομα με ΣΔ1 είναι πιο επιρρεπή σε λοιμώξεις καθώς τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα επηρεάζουν την ικανότητα του οργανισμού να καταπολεμά τις λοιμώξεις

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 απαιτεί προσεκτική διαχείριση και ένα ισχυρό σύστημα υποστήριξης. Καθώς η έρευνα και οι τεχνολογικές εξελίξεις συνεχίζουν να εξελίσσονται, οι πάσχοντες έχουν πρόσβαση σε θεραπείες που είναι πιο αποτελεσματικές και διευκολύνουν την καθημερινότητά τους. Η έγκαιρη διάγνωση, η συνεχής παρακολούθηση του σακχάρου και η πιστή εφαρμογή του θεραπευτικού πλάνου μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ατόμων με ΣΔ1.

Ο Ξυγωνάκης Χρήστος είναι Ειδικός Παθολόγος με ιδιωτικό ιατρείο στην Κατερίνη και εξειδικεύεται στη διαχείριση ασθενών με Σακχαρώδη Διαβήτη. Είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών Διαβητολογίας από το ίδιο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Ξεκίνησε την ειδικότητά του στην Παθολογικ