Πώς αντιμετωπίζεται η ηπατίτιδα Β;

Dr. Λαζαρίδης Νικόλαος MD, MSc, PhD

Ηπατολόγος, Γαστρεντερολόγος

17 Οκτ 2024

Η ηπατίτιδα Β είναι μια ιογενής λοίμωξη που επηρεάζει το συκώτι, οδηγώντας σε οξεία ή χρόνια ασθένεια. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι το 2,5% - 3% του πληθυσμού έχει διαγνωστεί με χρόνια ηπατίτιδα Β. Ο ιός που την προκαλεί μεταδίδεται από τη μητέρα στο παιδί κατά τη διάρκεια του τοκετού ή κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής του ηλικίας, μέσω της επαφής ενός ατόμου με το αίμα ενός μολυσμένου ατόμου ή μέσω της επαφής με άλλα σωματικά υγρά, όπως το σάλιο και το σπέρμα κατά τη σεξουαλική επαφή.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι περιπτώσεις ασθενών με ηπατίτιδα Β αυξάνονται κατά εκατομμύρια κάθε χρόνο. Η ηπατίτιδα Β θέτει τους ασθενείς σε αυξημένο κίνδυνο θανάτου από κίρρωση του ήπατος ή καρκίνο του ήπατος, αλλά μπορεί να προληφθεί αποτελεσματικά μέσω του εμβολιασμού.

Τι είναι η ηπατίτιδα Β;

Η ηπατίτιδα Β είναι μια λοίμωξη που προκαλείται από έναν ιό, ο οποίος επηρεάζει το συκώτι, προκαλώντας φλεγμονή και ουλές στους ιστούς του. Πρόκειται για μια κατάσταση που ξεκινά ως οξεία λοίμωξη, αλλά πολλές φορές εξελίσσεται σε χρόνια κατάσταση υγείας, που σημαίνει ότι δεν υποχωρεί ποτέ. Η χρόνια ηπατίτιδα Β προκαλεί σοβαρή βλάβη στο συκώτι με την πάροδο του χρόνου, οδηγώντας σε ηπατική ανεπάρκεια, καρκίνο του ήπατος ή κίρρωση του ήπατος.

Η εν λόγω λοίμωξη, όπως και άλλες χρόνιες καταστάσεις υγείας, μπορεί να προκαλέσει βλάβη χωρίς ωστόσο να εμφανίζονται συμπτώματα, με τους πλείστους ασθενείς να συνειδητοποιούν την κατάστασή τους αφού το συκώτι τους έχει ήδη υποστεί σημαντική ζημιά.

Η ηπατίτιδα Β μεταδίδεται μέσω του αίματος από ανοιχτές πληγές και βελόνες, μέσω άλλων σωματικών υγρών όπως το σάλιο ή από τη μητέρα στο νεογνό κατά τον τοκετό ή κατά την πρώιμη παιδική του ηλικία. Παρότι η ηπατίτιδα Β είναι σοβαρή, η λοίμωξη διαρκεί λίγο στα ενήλικα άτομα, των οποίων το σώμα καθίσταται ικανό να την καταπολεμήσει μέσα σε λίγους μήνες, δημιουργώντας ανοσία για το υπόλοιπο της ζωής τους. Τα άτομα ωστόσο που μολύνονται κατά την παιδική τους ηλικία, είναι απίθανο να ξεπεράσουν τη μόλυνση.

Πώς μεταδίδεται η ηπατίτιδα β;

Η ηπατίτιδα Β μπορεί να μεταδοθεί από τη μητέρα στο νεογνό κατά τη γέννηση ή από ένα μολυσμένο παιδί σε ένα μη μολυσμένο παιδί κατά τη διάρκεια των πρώτων πέντε χρόνων της ζωής του. Στα βρέφη που έχουν μολυνθεί από τη μητέρα τους και στα παιδιά που έχουν μολυνθεί πριν τα πέντε τους χρόνια, η ηπατίτιδα Β εξελίσσεται συνήθως σε χρόνια ασθένεια.

Την ίδια ώρα, η ηπατίτιδα Β μπορεί να μεταδοθεί μέσω κοινής χρήσης βελονών, από τατουάζ και άλλα τρυπήματα στο σώμα, από μολυσμένο αίμα ή άλλα σωματικά υγρά όπως τα κολπικά υγρά, τα σπερματικά υγρά και το σάλιο. Στα μη εμβολιασμένα άτομα που έχουν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους, η σεξουαλική επαφή αποτελεί τη βασικότερη αιτία μετάδοσης της ηπατίτιδας Β.

Το 5% των περιπτώσεων που μολύνονται με ηπατίτιδα Β κατά την ενήλικη ζωή τους, βλέπουν την ασθένειά τους να εξελίσσεται σε χρόνια, σε αντίθεση με το 95% των περιπτώσεων που μολύνονται ως βρέφη ή ως παιδιά κάτω των πέντε ετών. Αυτό και μόνο καθιστά τον βρεφικό και τον παιδικό εμβολιασμό ιδιαίτερα σημαντικό.

Σύμφωνα με μελέτες, ο ιός της ηπατίτιδας Β μπορεί να επιβιώσει έξω από το σώμα για επτά ημέρες, κατά τις οποίες εισέρχεται και μολύνει το σώμα των μη εμβολιασμένων ατόμων. Το εμβόλιο παρέχει 100% προστασία στους λήπτες του. Η περίοδος επώασης του ιού κυμαίνεται από 30 - 180 ημέρες. Η ανίχνευση του ιού είναι εφικτή σε διάστημα 30 - 60 ημερών από τη μόλυνση.

Ποια τα συμπτώματα της ηπατίτιδας β;

Οι περισσότεροι ασθενείς που μολύνονται από τον ιό της ηπατίτιδας Β δεν εμφανίζουν συμπτώματα. Ωστόσο, ορισμένοι ασθενείς με οξεία ηπατίτιδα Β εμφανίζουν συμπτώματα όπως τα ακόλουθα, τα οποία τείνουν να διαρκούν αρκετές εβδομάδες:

• Σκούρα ούρα
• Κιτρίνισμα του δέρματος και του λευκού μέρους του ματιού (ίκτερος)
• Έντονη κόπωση
• Ναυτία
• Έμετος
• Πυρετός
• Πόνος στις αρθρώσεις
• Κοιλιακός πόνος
• Πρήξιμο στα χέρια, τα πόδια και την κοιλιά (λόγω συσσώρευσης υγρών)

Σημειώνεται ότι τα πιο πάνω συμπτώματα εμφανίζονται σε διάστημα ενός με τεσσάρων μηνών από τη μόλυνση, αλλά μπορούν να κάνουν την εμφάνισή τους και πολύ νωρίτερα, δηλαδή σε δύο εβδομάδες από τη στιγμή της μόλυνσης.

Η σοβαρή οξεία ηπατίτιδα Β μπορεί να οδηγήσει σε ηπατική ανεπάρκεια και σε θάνατο. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι περισσότεροι ενήλικες τείνουν να αναρρώνουν από την οξεία ηπατίτιδα Β, αλλά σε αυτούς που εξελίσσεται σε χρόνια, η λοίμωξη μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση του ήπατος και ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (καρκίνος του ήπατος).

Πώς γίνεται η διάγνωση της ηπατίτιδας β;

Για τη διάγνωση της ηπατίτιδας Β, ο γιατρός αρχικά ζητά από τον ασθενή να ενημερωθεί για τα συμπτώματά του και ακολούθως προχωρά σε φυσική σωματική εξέταση. Ζητά επίσης να ενημερωθεί για το ιστορικό υγείας του ασθενή, το οικογενειακό του ιστορικό και για παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο ηπατίτιδας, όπως το σεξ χωρίς προστασία με πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους και η κοινή χρήση βελονών.

Τα κλινικά συμπτώματα, ωστόσο, δεν μπορούν να διαφοροποιήσουν την ηπατίτιδα Β από την ηπατίτιδα C, δύο καταστάσεις που προκαλούνται από διαφορετικούς ιούς, οπότε για τη διάγνωσή τους, είναι απαραίτητη η εργαστηριακή εξέταση. Για τη διάγνωση της ηπατίτιδας Β πραγματοποιούνται εξετάσεις αίματος, οι οποίες διαγιγνώσκουν τον ιό, διαχωρίζουν την οξεία από τη χρόνια λοίμωξη, ενώ ταυτόχρονα αξιολογούν και παρακολουθούν την εξέλιξη της ηπατικής νόσου. Μετά τη διάγνωση, ο γιατρός ενδέχεται να πραγματοποιήσει πρόσθετες εξετάσεις, όπως οι ακτινογραφίες για τον έλεγχο των ηπατικών ιστών και η βιοψία μέρους του ήπατος.

Ποια η αντιμετώπιση της ηπατίτιδας B;

Για τη θεραπεία της ηπατίτιδας Β, ανάλογα με την κατάσταση του ασθενή, προσφέρονται διαφορετικές επιλογές θεραπείας:

Προφυλακτική θεραπεία ηπατίτιδας Β

Σε περίπτωση που ένα άτομο θεωρεί ότι έχει εκτεθεί ο ίδιος ή το παιδί του στον ιό της ηπατίτιδας Β, ο γιατρός προτείνει προφυλακτικές θεραπείες για να μειώσει τον κίνδυνο της λοίμωξης, όπως:

• Εμβολιασμός: Ο γιατρός συνιστά τη λήψη μιας δόσης του εμβολίου κατά της ηπατίτιδας Β, στα άτομα που δεν είναι εμβολιασμένα, το οποίο θα πρέπει κατά προτίμηση να πραγματοποιηθεί σε διάστημα 24ων ωρών από τη στιγμή της έκθεσης στον ιό. Σε διάστημα έξι μηνών, το άτομο θα πρέπει να επαναλάβει τον εμβολιασμό για να μπορεί να θεωρείται πλήρως εμβολιασμένο
• Ανοσοσφαιρίνη (HBIG) ηπατίτιδας Β: Η ανοσοσφαιρίνη της ηπατίτιδας Β, παράγεται από το ίδιο το σώμα ως φυσικό αντίσωμα κατά της ηπατίτιδας Β. Στα άτομα που εκτίθενται στον ιό, το συγκεκριμένο αντίσωμα χορηγείται με τη μορφή εμβολίου, ως μέσω πρόληψης της μόλυνσης

Θεραπεία οξείας ηπατίτιδας Β

Για τη θεραπεία της οξείας ηπατίτιδας Β δεν υπάρχει συγκεκριμένο φάρμακο, όμως οι περισσότεροι ασθενείς με οξεία λοίμωξη δε χρειάζονται θεραπεία. Σε περίπτωση που ένας ασθενής εμφανίζει συμπτώματα που δυνητικά μπορούν να οδηγήσουν σε επιπλοκές, τότε του χορηγούνται θεραπείες όπως:

• Ενδοφλέβια χορήγηση υγρών
• Ενδοφλέβια χορήγηση τροφής
• Φάρμακα για την ανακούφιση του πόνου

Θεραπεία χρόνιας ηπατίτιδας Β

Για τη θεραπεία της χρόνιας ηπατίτιδας Β, υπάρχουν πολλά φάρμακα, τα οποία ωστόσο μπορεί να μην μπορούν να χορηγηθούν σε όλους τους ασθενείς. Ανάλογα με την κατάσταση του ασθενή και τους παράγοντες κινδύνου που τον χαρακτηρίζουν, το σχέδιο περίθαλψής του μπορεί να περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

• Εξετάσεις επιτήρησης

Ο γιατρός πραγματοποιεί συγκεκριμένες εξετάσεις κάθε περίπου έξι μήνες, μέσω των οποίων παρακολουθεί την υγεία του ήπατος του ασθενή, αξιολογώντας το κατά πόσον η λοίμωξη είναι ενεργή ή όχι και το πόσο επηρεάζει τη λειτουργία του ήπατος. Οι εξετάσεις επιτήρησης περιλαμβάνουν εξετάσεις αίματος, ακτινογραφίες, υπέρηχο ήπατος και ελαστογραφία (εξέταση ακαμψίας οργάνων)

• Φάρμακα

Τα φάρμακα για την ηπατίτιδα Β είναι πιο αποτελεσματικά για τους ασθενείς με ενεργή νόσο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι ασθενείς με ενεργή ηπατίτιδα Β αντιστοιχούν μόνο στο 25% των περιπτώσεων. Τα εν λόγω φάρμακα ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα και επιβραδύνουν τον ρυθμό αναπαραγωγής του ιού και παρόλο που δε σκοτώνουν τον ιό, βοηθούν στη διατήρηση της δύναμης και της υγείας του ήπατος. Τέτοια φάρμακα είναι τα ακόλουθα:

Φάρμακα που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα: Τα φάρμακα που ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα ονομάζονται ανοσορυθμιστές. Τέτοια φάρμακα είναι η πεγκιντερφερόνη άλφα-2α και η ιντερφερόνη apfa-2b, τα οποία χορηγούνται σε ενέσιμη μορφή και διαρκούν 6 - 12 μήνες. Οι ανοσορυθμιστές αποτελούν φάρμακα πρώτης γραμμής για τα παιδιά, αλλά συνταγογραφούνται κάποιες φορές και σε ενήλικες

Αντιικά φάρμακα σε μορφή χαπιού: Τα αντιικά φάρμακα καταστέλλουν τον ιό της ηπατίτιδας Β. Τέτοια φάρμακα είναι το tenofovir disoproxil, το tenofovir alafenamide και το entecavir, τα οποία λαμβάνονται, συνήθως, εφ' όρου ζωής από τη στιγμή της έναρξής τους, από τους πλείστους ασθενείς

• Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Ανεξάρτητα από το αν ο ασθενής λαμβάνει ή όχι φάρμακα, θα πρέπει να προχωρήσει ταυτόχρονα και σε αλλαγές που αφορούν τον τρόπο ζωής του, για να προστατεύσει το συκώτι του, όπως:

- Αποφυγή αλκοόλ

- Υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή

- Κανονικό σωματικό βάρος (ΔΜΣ μικρότερος του 30)

- Περιορισμός κατανάλωσης λίπους

- Περιορισμός κατανάλωσης ζάχαρης

Σημειώνεται ότι η αυξημένη πρόσληψη αλκοόλ, ζάχαρης και λίπους αυξάνει τη φλεγμονή του ήπατος.

• Χειρουργική επέμβαση

Σε περίπτωση που η ηπατίτιδα Β καταφέρει να προκαλέσει επιπλοκές όπως η ηπατική ανεπάρκεια, ο καρκίνος του ήπατος και η κίρρωση του ήπατος, μπορεί να χρειαστεί χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης μέρους ή ολόκληρου το ήπατος, το οποίο αξίζει να σημειωθεί ότι έχει την ικανότητα να αναγεννάται μετά από μερική εκτομή. Σε περίπτωση που η βλάβη στο συκώτι είναι μεγάλη, επιβάλλεται μεταμόσχευση ήπατος για την πλήρη αντικατάστασή του

Τρόποι πρόληψης της ηπατίτιδας Β

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης της ηπατίτιδας Β είναι ο εμβολιασμός, ο οποίος χορηγείται συνήθως σε δύο δόσεις, αλλά αυτό εξαρτάται από το εκάστοτε εμβόλιο. Ο εμβολιασμός συνιστάται:

• Σε όλα τα άτομα 19 - 59 ετών που δεν έχουν αντενδείξεις στο εμβόλιο της ηπατίτιδας Β
• Στα νεογέννητα
• Στα παιδιά που δεν έχουν εμβολιαστεί ως νεογνά
• Στους εφήβους που δεν έχουν εμβολιαστεί ως νεογνά
• Στους συντρόφους των ατόμων με ηπατίτιδα Β
• Στους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας που έρχονται σε επαφή με το αίμα άλλων ατόμων
• Στα άτομα που έχουν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους
• Στα άτομα που ζουν με κάποιον με ηπατίτιδα Β
• Στα άτομα που ταξιδεύουν, συχνά ή περιστασιακά, σε περιοχές με αυξημένα ποσοστά λοιμώξεων ηπατίτιδας Β
• Σε άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες
• Σε ασθενείς με νεφρική νόσο τελικού σταδίου
• Σε χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών
• Στον οποιονδήποτε έχει κάποιο σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, όπως ο HIV
• Στα άτομα με χρόνια ηπατική νόσο

Για τη μείωση του κινδύνου ηπατίτιδας Β, οι άνθρωποι θα πρέπει επίσης:

• Να γνωρίζουν το ιστορικό υγείας του σεξουαλικού τους συντρόφου
• Να κάνουν σεξ με ασφάλεια, χρησιμοποιώντας προφυλακτικά, ειδικά αν το σεξ πραγματοποιείται με άγνωστα άτομα ή νέο σύντροφο
• Να δείχνουν τη δέουσα προσοχή σε ό,τι έχει να κάνει με τρυπήματα στο σώμα, όπως τα τατουάζ
• Να μη μοιράζονται προσωπικά αντικείμενα που τους εκθέτουν στο αίμα άλλου, όπως τα ξυραφάκια, οι βελόνες και οι οδοντόβουρτσες

Συνοπτικά, η ηπατίτιδα Β είναι μια ιογενής λοίμωξη που εξακολουθεί να επηρεάζει μεγάλο αριθμό ασθενών. Οι περισσότεροι ασθενείς αναρρώνουν σε μικρό χρονικό διάστημα από την οξεία ηπατίτιδα Β, αλλά σε περίπτωση που η κατάσταση εξελιχθεί σε χρόνια, πλήρης ίαση μπορεί να μην επέλθει ποτέ. Τα φάρμακα, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και οι τακτικές εξετάσεις, ελαχιστοποιούν τη βλάβη που προκαλείται στο συκώτι από τον ιό της ηπατίτιδας Β, με τους περισσότερους ασθενείς να ζουν φυσιολογικά για αρκετά χρόνια μετά τη διάγνωση.

Ο Λαζαρίδης Νικόλαος είναι Γαστρεντερολόγος, Ηπατολόγος με ιδιωτικό ιατρείο στη Θεσσαλονίκη. Είναι Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από όπου έλαβε το πτυχίο της Ιατρικής και έχει ολοκληρώσει Μεταπτυχιακές σπουδές στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο με γνωστικό αντικείμενο τη "Διοίκηση Μονάδων Υγείας". Ξεκίνησ