Σπερμοδιάγραμμα: Σε ποιους απευθύνεται;

Παπουνίδης Ηρακλής

Ουρολόγος - Ανδρολόγος

21 Μαϊ 2024

Σπερμοδιάγραμμα ονομάζεται το πρώτο τεστ στο οποίο στρέφεται ο γιατρός για τον έλεγχο της γονιμότητας των ανδρών που προσπαθούν και δεν μπορούν να αποκτήσουν παιδί. Το συγκεκριμένο τεστ, που πραγματοποιείται σε εργαστηριακό περιβάλλον μετά από συγκεκριμένο χρονικό διάστημα αποχής από τη σεξουαλική πράξη, αξιολογεί τα χαρακτηριστικά των σπερματοζωαρίων και συγκεκριμένα εξετάζει την κινητικότητά τους, τη συγκέντρωσή τους και τη ζωτικότητά τους.

Η ανάλυση του σπέρματος, επιβάλλεται να πραγματοποιείται σε διάστημα το πολύ μιας ώρας από την εκσπερμάτιση, διότι το σπέρμα είναι ευαίσθητο στο εξωτερικό περιβάλλον και υπάρχει κίνδυνος αλλοίωσης και λανθασμένων αποτελεσμάτων. Μάλιστα, για επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων, η εξέταση θα πρέπει να επαναλαμβάνεται σε διάστημα περίπου τεσσάρων εβδομάδων.

Τι είναι το σπερμοδιάγραμμα;

Το σπερμοδιάγραμμα, αλλιώς γνωστό ως ανάλυση σπέρματος, είναι η βασική εξέταση που πραγματοποιείται για τον έλεγχο της ανδρικής γονιμότητας. Η ανάλυση του σπέρματος προϋποθέτει την εκσπερμάτιση σε ένα ειδικό δοχείο. Πριν από την ανάλυση του σπέρματος, συνιστάται η αποχή από τη σεξουαλική επαφή για 2 - 5 ημέρες.

Με το σπερμοδιάγραμμα εξετάζεται το σπέρμα για τα πιο κάτω χαρακτηριστικά: 

• Χρώμα σπέρματος

Το φυσιολογικό σπέρμα είναι αδιαφανές ή λευκό-γκρι.

• Συγκόλληση σπέρματος

Συγκόλληση ονομάζεται η παρουσία μιας ή περισσοτέρων μαζών στο σπέρμα. Η συγκόλληση δεν θεωρείται φυσιολογική και αποτελεί μια από τις βασικές αιτίες υπογονιμότητας. 

• Συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων

Ο αριθμός των σπερματοζωαρίων, υπό κανονικές συνθήκες, ανέρχεται στα 39 εκατομμύρια. Ο μικρότερος αριθμός σπερματοζωαρίων δεν θεωρείται φυσιολογικός. 

• Συγκέντρωση σπέρματος

Συγκέντρωση σπέρματος ονομάζεται ο αριθμός των σπερματοζωαρίων ανά ml σπέρματος. Φυσιολογική συγκέντρωση σπέρματος είναι 15 εκατομμύρια ανά χιλιοστόλιτρο σπέρματος. Η μεγαλύτερη ή η μικρότερη συγκέντρωση σπέρματος δεν θεωρείται φυσιολογική.

• Κινητικότητα σπέρματος

Το σπέρμα αποτελείται από κινητικά σπερματοζωάρια και από ακίνητα σπερματοζωάρια. Τα κινητικά σπερματοζωάρια, πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον το 40% του συνολικού αριθμού σπερματοζωαρίων.

• Λευκά αιμοσφαίρια ή λευκοκύτταρα (WBC)

Η ύπαρξη περισσοτέρων από ένα εκατομμύριο λευκά αιμοσφαίρια ανά χιλιοστόλιτρο σπέρματος, υποδηλώνει ενδεχόμενη μόλυνση στο σπέρμα.

• Ιξώδες

Αμέσως μετά την εκσπερμάτιση, το σπέρμα είναι υδαρές και ακολούθως γίνεται σαν ζελέ που υγροποιείται ξανά σε λίγη ώρα. Η οποιαδήποτε αλλαγή σε αυτή τη διαδικασία, δεν θεωρείται φυσιολογική.

• Όγκος σπέρματος

Η ελάχιστη ποσότητα εκσπερμάτισης που θεωρείται φυσιολογική είναι 1,5 ml και η μέγιστη 5 ml. Οι χαμηλότερες ή οι υψηλότερες τιμές δεν είναι φυσιολογικές.

• Μορφολογία σπέρματος

Τα σπερματοζωάρια δεν έχουν όλα το ίδιο σχήμα. Το σχήμα τους ωστόσο, μπορεί να προβλέψει την ικανότητά τους να γονιμοποιήσουν το ωάριο. Το σπέρμα αποτελείται από το κεφάλι, το λαιμό/αυχένα και την ουρά, με το καθένα από αυτά τα μέρη να έχει δικά του χαρακτηριστικά που το καθιστούν φυσιολογικό ή μη φυσιολογικό. Σε περίπτωση που στο συνολικό σπέρμα, τα μη φυσιολογικά σχήματα σπερματοζωαρίων ξεπερνούν το 96%, τότε το σπέρμα δεν θεωρείται φυσιολογικό.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), αν οι τρεις βασικές παράμετροι του σπέρματος, δηλαδή η συγκέντρωση, η κινητικότητα και το σχήμα των σπερματοζωαρίων είναι φυσιολογικές, τότε υπάρχει πιθανότητα εγκυμοσύνης.

Τα πιθανά αποτελέσματα ενός σπερματοδιαγράμματος είναι τα ακόλουθα:

• Νορμοζωοσπερμία: Φυσιολογικές παράμετροι εκσπερμάτισης 
• Ασθενοζωοσπερμία: Μη φυσιολογική κινητικότητα του σπέρματος
• Τερατοζωοσπερμία: Μορφολογικά αλλοιωμένο σπέρμα
• Ολιγοζωοσπερμία: Χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων
• Νεκροζωοσπερμία: Ύπαρξη μόνο νεκρών σπερματοζωαρίων στο σπέρμα
• Λευκοκυτταροζωοσπερμία: Ύπαρξη λευκοκυττάρων στο σπέρμα
• Αιμοζωοσπερμία: Ύπαρξή ερυθροκυττάρων στο σπέρμα
• Αζωοσπερμία: Μη ύπαρξη σπέρματος στην εκσπερμάτιση 

Πώς γίνεται η συλλογή σπέρματος;

Το σπέρμα είναι ένα περίεργο και ευαίσθητο στις εξωτερικές συνθήκες υλικό. Όταν το σπέρμα αποθηκεύεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, η ποιότητά του και η ζωτικότητά του μειώνονται και ως εκ τούτου επιβάλλεται η συλλογή του σε εργαστηριακό περιβάλλον και η άμεση ανάλυσή του.

Συγκεκριμένα, το σπέρμα συλλέγεται μέσω αυνανισμού σε μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα ειδικού εργαστηρίου. Ο άνδρας καλείται να εκσπερματώσει σε ένα ειδικό αποστειρωμένο δοχείο, το οποίο παραδίδει στη συνέχεια στους ειδικούς που καλούνται να προχωρήσουν στην άμεση ανάλυσή του (σε διάστημα μικρότερο της μιας ώρας).

Σημειώνεται ότι ο άνδρας πρέπει να συλλέγει όλη την ποσότητα του σπέρματος, το οποίο αποτελείται από διαφορετικά τμήματα με διαφορετικό αριθμό σπερματοζωαρίων, διότι η ενδεχόμενη απώλεια ενός τμήματος μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα αποτελέσματα. Για επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων, η εξέταση θα πρέπει να επαναλαμβάνεται και δεύτερη φορά μέσα σε 2 - 4 εβδομάδες.

Πότε πρέπει να γίνεται το σπερμοδιάγραμμα;

Το σπερμοδιάγραμμα είναι μια εξέταση που πρέπει να πραγματοποιείται πρωτού ένα ζευγάρι αποφασίσει να κάνει παιδί. Σε περίπτωση που ένα ζευγάρι δεν μπορεί να κάνει παιδί, παρά τις προσπάθειες ενός χρόνου, ο άνδρας θα πρέπει επίσης να προχωρήσει σε ανάλυση σπέρματος. Σε γενικές γραμμές το σπερμοδιάγραμμα συνιστάται από τους γιατρούς σε όλους τους άνδρες άνω των 30 ετών, μια φορά τον χρόνο.

Σε ανάλυση σπέρματος θα πρέπει να υποβάλλονται και οι άνδρες που προχωρούν σε δωρεά σπέρματος σε τράπεζα σπέρματος, την ίδια ώρα που η συγκεκριμένη ανάλυση αποτελεί μέρος της διαγνωστικής διαδικασίας καταστάσεων που σχετίζονται με το ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα, όπως η προστατίτιδα, και η κιρσοκήλη.

Ποια τα κατώτερα φυσιολογικά όρια;

Τα κατώτερα φυσιολογικά όρια ενός σπερμοδιαγράμματος, σύμφωνα με τις παραμέτρους του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι τα ακόλουθα: 

• Όγκος σπέρματος (mL): >= 1,5
• Οξύτητα σπέρματος (pH): >= 7,2
• Συγκέντρωση σπέρματος (εκατομμύρια/mL): >= 15
• Συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων στην εκσπερμάτιση (εκατομμύρια): >= 39
• Συνολική κινητικότητα (%): >= 40
• Προοδευτική κινητικότητα(%): >= 32
• Ζωτικότητα (%): >= 58

Κινητικότητα σπέρματος

Το σπέρμα αποτελείται από κινητικά και ακίνητα σπερματοζωάρια. Το ποσοστό των κινητικών σπερματοζωαρίων στον συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων, ονομάζεται ποσοστό συνολικής κινητικότητας. Η κίνηση των σπερματοζωαρίων που κινούνται γραμμικά ονομάζεται προοδευτική κινητικότητα, η κίνηση των σπερματοζωαρίων που δεν κινούνται γραμμικά, ονομάζεται μη προοδευτική κινητικότητα, ενώ τα σπερματοζωάρια που δεν κινούνται καθόλου ονομάζονται ακίνητα σπερματοζωάρια.

Το ποσοστό της συνολικής κινητικότητας του σπέρματος, δηλαδή της προοδευτικής κινητικότητας και της μη προοδευτικής κινητικότητας, θα πρέπει να ανέρχεται στο 40%, ενώ το ποσοστό της προοδευτικής κινητικότητας πρέπει να ανέρχεται τουλάχιστον στο 32%, για να θεωρείται φυσιολογικό. Αν οι τιμές αυτές είναι χαμηλότερες, τότε το δείγμα του σπέρματος θεωρείται μη φυσιολογικό.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος είναι, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι ακόλουθοι: 

• Γενετικές ασθένειες
• Παθολογικά αίτια
• Τοξικές επιδράσεις από φάρμακα, ακτινοβολία, κάπνισμα, χημικές ουσίες και αλκοόλ
• Άγχος, οι στρεσογόνες καταστάσεις έχουν κακή επίδραση στην παραγωγή σπέρματος
• Παρατεταμένη έκθεση στον μόλυβδο, τον υδράργυρο ή σε άλλα βαρέα μέταλλα
• Ορμονικές ανισορροπίες
• Συχνές μολυσματικές και φλεγμονώδεις ασθένειες, όπως η προστατίτιδα και η κυστίτιδα
• Κακή διατροφή, το φαγητό που τρώμε επηρεάζει τη συνολική ανθρώπινη υγεία και από αυτό δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο το σπέρμα. Ως εκ τούτου, η υγιεινή διατροφή μπορεί να επηρεάσει θετικά το σπέρμα
• Κιρσοκήλη, η διεύρυνση των φλεβών που υπάρχουν στο όσχεο, τον σάκο στον οποίο είναι τοποθετημένοι οι όρχις
• Παχυσαρκία, το υπερβολικό σωματικό βάρος επηρεάζει την παραγωγή και την κινητικότητα του σπέρματος
• Έκθεση σε αυξημένη θερμοκρασία, η σάουνα, το μπάνιο και το τζακούζι, προκαλούν υπερθέρμανση των όρχεων, η οποία έχει αρνητική επίδραση στην κινητικότητα του σπέρματος

Οι πιο πάνω παράγοντες, μόνοι τους ή σε συνδυασμό, μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος. Ωστόσο, παρόλο που ορισμένοι δεν μπορούν να αλλάξουν, όπως οι γενετικοί παράγοντες, υπάρχουν και άλλοι που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής, που μπορούν να αλλάξουν και να αυξήσουν τις πιθανότητες εγκυμοσύνης, για αυτό συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.

Συνοπτικά, ο έλεγχος της σεξουαλικής υγείας είναι πολύ σημαντικός για τους άνδρες που θέλουν να αποκτήσουν παιδιά. Το σπερμοδιάγραμμα είναι μια σημαντική εξέταση για όλους τους άνδρες άνω των 30 ετών και κυρίως για αυτούς που προσπαθούν να αποκτήσουν παιδί για ένα τουλάχιστον χρόνο χωρίς επιτυχία. Πρόκειται για μια εύκολη διαδικασία, που προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για την ανδρική γονιμότητα. Αν αντιμετωπίζεται προβλήματα σύλληψης, συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.

Ο Παπουνίδης Ηρακλής είναι Xειρουργός Oυρολόγος - Aνδρολόγος με ιδιωτικό ιατρείο στην Περαία Θεσσαλονίκης. Έχει ειδικευτεί στην Ουρολογική Κλινική του Γενικού Νοσοκομείου "Ιπποκράτειο" Θεσσαλονίκης και έχει συμμετάσχει σε μεγάλο αριθμό χειρουργικών ανοιχτών, λαπαροσκοπικών και διαδερμικών επεμβάσεων, καθώς και σε χειρουργικές επεμβάσεις με τη χρήση