Οστεοπόρωση: Παράγοντες κινδύνου και αντιμετώπιση
Η οστεοπόρωση είναι μια κατάσταση που αποδυναμώνει τα οστά, κάνοντάς τα εύθραυστα και ευάλωτα στο σπάσιμο. Τα οστά είναι ζωντανά κύτταρα που διασπώνται φυσιολογικά και δημιουργούνται ξανά. Με την οστεοπόρωση, η διάσπαση του παλιού οστού δε συμβαδίζει με τη δημιουργία του νέου οστού, πράγμα που σημαίνει ότι το οστό που χάνεται είναι περισσότερο από αυτό που δημιουργείται, γεγονός που οδηγεί στην αποδυνάμωσή του.
Αυτή η κατάσταση αναπτύσσεται αργά με την πάροδο των χρόνων και συνήθως διαγιγνώσκεται μόνο μετά από μια ξαφνική πτώση ή άλλη αιτία κατάγματος. Τα κατάγματα που είναι αποτέλεσμα οστεοπόρωσης, επηρεάζουν συνήθως τον καρπό, το ισχίο και τη σπονδυλική στήλη. Τα οστά των ατόμων με οστεοπόρωση είναι τόσο εύθραυστα που μπορούν να σπάσουν ακόμη και με το βήχα ή το φτέρνισμα. Η ίδια η οστεοπόρωση δεν προκαλεί πόνο, αλλά το σπάσιμο των οστών είναι η βασικότερη αιτία χρόνιου πόνου, κυρίως στη σπονδυλική στήλη.
Η οστεοπόρωση μπορεί να επηρεάσει τόσο τους άνδρες, όσο και τις γυναίκες, αλλά είναι πιο κοινή ανάμεσα στις μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες που έχουν περάσει την εμμηνόπαυση. Για την πρόληψη της οστεοπόρωσης συνιστώνται φάρμακα, υγιεινή διατροφή και ασκήσεις που ενδυναμώνουν τα οστά.
Τι είναι η οστεοπόρωση;
Η λέξη οστεοπόρωση σημαίνει πορώδες οστό, δηλαδή οστό με μεγαλύτερους από το φυσιολογικό πόρους. Τα οστά των ατόμων με οστεοπόρωση, δεν αναγεννώνται σωστά. Αντίθετα, το οστό διασπάται και δεν αναπληρώνεται επαρκώς από νέο, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται, αυξάνοντας τον κίνδυνο καταγμάτων, ακόμη και από αιτίες που δεν είναι υπό κανονικές συνθήκες επικίνδυνες, όπως ο βήχας ή η άσκηση μικρής πίεσης.
Η ασθένεια αναπτύσσεται με την πάροδο των χρόνων και δεν προκαλεί συμπτώματα ή πόνο. Μάλιστα, τείνει να διαγιγνώσκεται μόνο μετά το σπάσιμο ενός εξασθενημένου οστού.
Στα άτομα άνω των 50 ετών και κυρίως στις γυναίκες που έχουν περάσει την εμμηνόπαυση, συνιστάται το τεστ οστικής πυκνότητας για πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση της οστεοπόρωσης.
Ποιες οι μορφές οστεοπόρωσης;
Υπάρχουν δύο μορφές οστεοπόρωσης. Στην πραγματικότητα, υπάρχει η οστεοπόρωση, κατά την οποία παρατηρείται μικρή ή μεγάλη απώλεια οστικής μάζας, όπως αναφέραμε πιο πάνω, και η οστεοπενία.
Η οστεοπενία είναι το στάδιο που προηγείται της οστεοπόρωσης, κατά το οποίο τα οστά χαρακτηρίζονται από μειωμένη οστική πυκνότητα, συγκριτικά με αυτήν που θεωρείται φυσιολογική για την ηλικία του ατόμου. Τονίζεται ωστόσο, ότι η οστεοπενία δεν οδηγεί πάντα σε οστεοπόρωση, αρκεί να ακολουθούνται συγκεκριμένα βήματα τα οποία αποτρέπουν την περαιτέρω οστική απώλεια, όπως η άσκηση και η διατροφή που είναι πλούσια σε ασβέστιο. Στα άτομα με οστεοπενία συνήθως χορηγούνται τα ίδια φάρμακα που χορηγούνται και στα άτομα με οστεοπόρωση, για ενδυνάμωση των οστών τους.
Ποια τα αίτια της οστεοπόρωσης;
Η απώλεια της οστικής μάζας αποτελεί φυσιολογικό μέρος της γήρανσης. Τα οστά διασπώνται και ακολούθως δημιουργούνται ξανά. Όμως, από την ηλικία των 20 ετών περίπου, οι άνθρωποι αρχίζουν να χάνουν οστική πυκνότητα. Στην ηλικία των 30 έχουν περίπου τη μισή οστική πυκνότητα από αυτήν που είχαν τα προηγούμενα χρόνια. Το σώμα των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, αδυνατεί να αναπληρώσει στο έπακρο τα οστά που χάνονται με νέα, οπότε ο κίνδυνος οστεοπόρωσης είναι μεγάλος. Μια λοιπόν από τις βασικότερες αιτίες της οστεοπόρωσης, είναι η ηλικία και η φυσιολογική διαδικασία της γήρανσης.
Πέραν όμως από τη γήρανση, το γυναικείο φύλο είναι επίσης μια σημαντική αιτία οστεοπόρωσης. Οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από αυτή την πάθηση μετά την εμμηνόπαυσή τους, όταν τα οιστρογόνα στο σώμα τους είναι πλέον μειωμένα. Ωστόσο, υπάρχουν και άνδρες που εμφανίζουν οστεοπόρωση και η πεποίθηση ότι πρόκειται για μια κατεξοχήν γυναικεία υπόθεση είναι λανθασμένη.
Σε γενικές γραμμές υπάρχουν πολλοί επιπλέον παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο οστεοπόρωσης, όπως το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, ορισμένα φάρμακα και ορισμένες καταστάσεις υγείας, όπως ο καρκίνος.
Ποια τα συμπτώματα της οστεοπόρωσης;
Η οστεοπόρωση, συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα. Ο πόνος εμφανίζεται μετά το σπάσιμο ενός οστού. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις που υποδηλώνουν την πιθανότητα οστεοπόρωσης, όπως:
- Αλλαγή στη στάση του σώματος (σκυφτή στάση προς τα εμπρός)
- Σταδιακή απώλεια ύψους
- Πόνος στο κάτω μέρος της πλάτης
- Δύσπνοια
- Εύκολα κατάγματα
- Θαμπός πόνος στις αρθρώσεις και στους μυς
Πώς γίνεται η διάγνωση της οστεοπόρωσης;
Ο γιατρός, για να κάνει διάγνωση οστεοπόρωσης, στρέφεται στο τεστ οστικής πυκνότητας που ονομάζεται εξέταση DEXA. Πρόκειται για μια ανώδυνη διαδικασία που διαρκεί 10 - 20 λεπτά. Μετά την εξέταση, η οστική πυκνότητα (τυπική απόκλιση (SD) - βαθμολογία Τ) του ασθενή υπολογίζεται συγκρινόμενη με την οστική πυκνότητα ενός υγιούς νεαρού ενήλικα. Τα αποτελέσματα της εξέτασης μεταφράζονται ως ακολούθως:
- Φυσιολογική οστική πυκνότητα: Πάνω από -1 SD
- Οστεοπενία: Μεταξύ -1 και -2,5 SD (απώλεια οστού)
- Οστεοπόρωση: Κάτω από -2,5 (απώλεια οστικής μάζας)
Παράγοντες κινδύνου
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο οστεοπόρωσης. Ορισμένοι από αυτούς είναι τροποποιήσιμοι, ενώ άλλοι δεν μπορούν να τροποποιηθούν με την ανθρώπινη παρέμβαση.
Οι παράγοντες που δεν μπορούν να τροποποιηθούν είναι:
- Ηλικία: Άτομα άνω των 70 ετών
- Φύλο: Γυναίκες
- Ιστορικό: Πτώσεις που σημειώθηκαν στο παρελθόν
- Πρώιμη εμμηνόπαυση
- Οικογενειακό ιστορικό: Γονείς με οστεοπόρωση
Οι παράγοντες κινδύνου που είναι τροποποιήσιμοι είναι οι ακόλουθοι:
- Έλλειψη άσκησης
- Κάπνισμα
- Μειωμένο σωματικό βάρος
- Διατροφή μειωμένη σε πρωτεΐνες και ασβέστιο
- Έλλειψη βιταμίνης D
- Μειωμένη μυϊκή μάζα
- Υπερκατανάλωση αλκοόλ
Οι ασθένειες που αυξάνουν τον κίνδυνο οστεοπόρωσης είναι:
- Πρώιμη εμμηνόπαυση
- Ηπατική νόσος
- Νεφρική νόσος
- Καρκίνος
- Ρευματοειδής αρθρίτιδα
- Σύνδρομο Cushing
- Υπερθυρεοειδισμός
- Πολλαπλό μυέλωμα
- Κοιλιοκάκη
- Φλεγμονώδης νόσος του εντέρου
- Ορμονικές αλλαγές (Χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων στην περιεμμηνόπαυση ή την εμμηνόπαυση / Χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης στους άνδρες)
Τα φάρμακα που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο οστεοπόρωσης περιλαμβάνουν:
- Μακροχρόνια χρήση στεροειδών (για περισσότερο από 3 μήνες)
- Αντικαταθλιπτικά
- Αναστολείς αντλίας πρωτονίων (PPIs)
- Φάρμακα που εμποδίζουν τη δράση της τεστοστερόνης, τα οποία χορηγούνται ως θεραπεία για τον καρκίνο του προστάτη
- Αντιεπιληπτικά φάρμακα
- Αναστολείς αρωματάσης, που εμποδίζουν την παραγωγή και τη δράση των οιστρογόνων, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ή την πρόληψη του καρκίνου των ωοθηκών και του καρκίνου του μαστού
- Ορμονικά φάρμακα
- Θειαζολιδινεδιόνη (TZD), τα οποία χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση του διαβήτη
- Αντιψυχωσικά φάρμακα
Ποια η αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης;
Η θεραπεία της οστεοπόρωσης επικεντρώνεται στην πρόληψη των καταγμάτων και στη λήψη φαρμάκων, βιταμινών και μετάλλων που ενδυναμώνουν τα οστά, στην άσκηση και στον υγιεινό τρόπο ζωής. Για την έναρξη της θεραπείας ο γιατρός θα υπολογίσει τον κίνδυνο μελλοντικών καταγμάτων λαμβάνοντας υπόψη διάφορους παράγοντες όπως το φύλο και η ηλικία του ασθενή, όπως επίσης και τα αποτελέσματα του τεστ οστικής πυκνότητάς του.
- Φάρμακα
Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης:
Φάρμακα που σχετίζονται με τις ορμόνες
Φάρμακα που περιέχουν οιστρογόνα, τεστοστερόνη και τον εκλεκτικό ρυθμιστή υποδοχέα οιστρογόνου ραλοξιφαίνη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης ανάλογα με το φύλο.
- Ραλοξιφαίνη: Η ραλοξιφαίνη λαμβάνεται σε μορφή χαπιού σε καθημερινή βάση και δρα όπως τα οιστρογόνα στα οστά. Για την οστεοπόρωση, η ραλοξιφαίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί έως και για πέντε χρόνια.
- Καλσιτονίνη σολομού: Πρόκειται για μια συνθετική ορμόνη που μειώνει τον κίνδυνο καταγμάτων, κυρίως στη σπονδυλική στήλη. Χορηγείται σε εισπνεόμενη ή ενέσιμη μορφή.
Διφωσφονικά φάρμακα
Τα διφωσφονικά φάρμακα θεωρούνται αντιαπορροφητικά και λειτουργούν αποτρέποντας την απορρόφηση του οστικού ιστού από το σώμα. Τα εν λόγω φάρμακα διατίθενται σε διάφορες εμπορικές ονομασίες και χορηγούνται σε διάφορες δοσολογίες (μηνιαία, ημερήσια, εβδομαδιαία ή ετήσια). Τέτοια φάρμακα είναι τα ακόλουθα:
- Alendronate
- Risedronate
- Ibandronate
- Zoledronic acid
Σημειώνεται ότι τα οφέλη των διφωσφονικών φαρμάκων συνεχίζουν να υφίστανται ακόμη και μετά τη διακοπή τους για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.
Βιολογικά φάρμακα
- Denosumab (Prolia®): Το Denosumab (Prolia®) είναι ένα βιολογικό φάρμακο που διατίθεται σε ενέσιμη μορφή και χορηγείται για διάστημα 6 μηνών, τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες με οστεοπόρωση.
Αναβολικοί παράγοντες
Οι αναβολικοί παράγοντες ενισχύουν και ενδυναμώνουν τα οστά των ατόμων με οστεοπόρωση. Εγκεκριμένοι αναβολικοί παράγοντες είναι οι ακόλουθοι:
- Romososumab-aqqg (Evenity®): Επιτρέπει τον σχηματισμό νέων οστών, ενώ παράλληλα αποτρέπει τη διάσπαση των οστών. Διατίθεται σε ενέσιμη μορφή και χορηγείται σε δύο δόσεις σε ετήσια βάση. Είναι εγκεκριμένο για μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων.
- Teriparatide (Forteo®) και Abaloparatide (Tymlos®): Διατίθενται σε ενέσιμη μορφή, για καθημερινή χρήση, για διάστημα 2 ετών. Πρόκειται για παραθυρεοειδείς ορμόνες, που ενισχύουν τη δύναμη των οστών.
- Υγιεινός τρόπος ζωής και συμπληρώματα
Ο υγιεινός τρόπος ζωής που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή και άσκηση, μειώνει τον βαθμό οστικής απώλειας.
- Άσκηση: Η τακτική άσκηση είναι πολύ σημαντική για την ενδυνάμωση των οστών και κυρίως οι ασκήσεις που ενισχύουν τη μυϊκή λειτουργία, όπως το περπάτημα, η αερόβια άσκηση και η άρση βαρών.
- Ανθυγιεινές συνήθειες: Για την ενίσχυση της οστικής μάζας είναι πολύ σημαντική η διακοπή συνηθειών που αποδυναμώνουν τα οστά όπως η κατάχρηση αλκοόλ, το κάπνισμα και η υπερκατανάλωση καφεΐνης.
- Διατροφή: Η διατροφή που είναι πλούσια σε ασβέστιο παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της δύναμης των οστών. Φροντίστε να καταναλώνετε τουλάχιστον ένα φλιτζάνι άπαχο γάλα την ημέρα, που περιέχει 300 χιλιοστόγραμμα ασβεστίου και άλλα γαλακτοκομικά. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση ασβεστίου είναι 1.000mg - 1.200mg. Άλλες πηγές ασβεστίου είναι ο σολομός, οι σαρδέλες, το λάχανο, οι χυμοί, τα εμπλουτισμένα ψωμιά, τα αποξηραμένα σύκα και το μπρόκολο. Αν σκέφτεστε να στραφείτε σε συμπληρώματα ασβεστίου, φροντίστε να είστε προσεκτικοί με τη δοσολογία, καθώς το σώμα δεν μπορεί να απορροφήσει μεγαλύτερη ποσότητα από 500mg τη φορά. Σημειώνεται ότι η βιταμίνη D λειτουργεί βοηθώντας το σώμα να απορροφά καλύτερα το ασβέστιο από τα τρόφιμα, οπότε συμβουλευτείτε τον γιατρό σας για συμπληρώματα.
Συνοπτικά, οστεοπόρωση είναι μια πάθηση των οστών, που οδηγεί στην αποδυνάμωσή τους, καθιστώντας τα εύθραυστα και πιο επιρρεπή στο σπάσιμο. Η εμφάνιση της οστεοπόρωσης είναι πιο πιθανή με την ηλικία, οπότε οι ειδικοί συνιστούν τη λήψη προληπτικών μέτρων από νωρίς, όπως η διατροφή που είναι πλούσια σε ασβέστιο και η άσκηση. Επίσης, από την ηλικία των 50 ετών συνιστάται το τεστ οστικής πυκνότητας. Συζητήστε με τον γιατρό σας για τρόπους πρόληψης ή αντιμετώπισης της οστεοπόρωσης.